Een baken in een nieuwe wijk
De Zingende Toren is niet alleen een muzikale beleving, maar ook een visueel kunstwerk. De onstaansgeschiedenis begint bij het ontwerp van Leidsche Rijn.
Stedenbouwkundige Riek Bakker speelt als projectdirecteur een cruciale rol bij de ontwikkeling van dit nieuwe stadsdeel. Bakker is geroemd om haar integrale aanpak, waarin ook kunst en cultuur een belangrijke rol krijgt in. Zij wilde bakens creëren die de vele nieuwe inwoners zouden helpen hun thuis te vinden. De Zingende Toren is zo’n baken – een symbool van verbinding in een groeiende stad.
1,5% regeling
De Zingende Toren komt voort uit de 1,5% regeling. Volgens deze regeling van de gemeente Utrecht wordt tijdens bouw een deel van de bouwsom ingezet voor kunst in de openbare ruimte.
De Kunstenaar
Bernard Heesen
De Zingende Toren is ontworpen door glaskunstenaar en architect Bernard Heesen (Leerdam, 1958). Het geluid van regen op het glas in zijn atelier bracht hem op de gedachte om ook een muziekinstrument van glas in deze toren te maken. In zijn vroege werk liet Heesen zich leiden door het grillige karakter van vloeibaar glas. Zijn glaswerk is opgenomen in collecties van vele musea zoals het Boijmans Van Beuningen en het Stedelijk Museum Amsterdam.
Uit proeven (...) bleek dat het kon: een volledig gestemd kristallen carillon van vier octaven met alles erop en eraan.
Bernard Heesen was gevraagd om in de toren die hij voor de CultuurCampus zou ontwerpen een carillon op te nemen. Heesen kwam uit bij de mogelijkheid van een gestemd carillon van kristal. Hij maakte enkele proefklokken, die op hun klank en duurzaamheid werden getest. Uit deze proeven en uit gesprekken met experts bleek dat het kon: een volledig gestemd kristallen carillon van vier octaven met alles erop en eraan. Het eerdere idee van de vrij gevormde ‘klankschalen’ bleef daarnaast gehandhaafd en werd meegenomen in de verdere ontwikkeling.
Meer over Bernard Heesen? Zie de website Hollandse Meesters.
Ontwikkelen
Om de muzikale, ambachtelijke en technische aspecten van de Zingende Toren goed en in samenhang te kunnen ontwikkelen werd een ‘artistiek team’ samengesteld. Dit team bestond naast Bernard Heesen uit Joep van Brussel en Bert Augustus (adjunct-directeur en campanoloog van Koninklijke Eijsbouts Klokkengieterij), beiaardier Boudewijn Zwart, klavierbouwer Reinold van Zijl en componist Roderik de Man.
Het artistiek team heeft nagedacht en besloten over onder meer de vorm van de klokken, het materiaal van de klepels, de aansluiting van klavier en keyboard, het aansturingsysteem, de notatie voor de ‘klankschalen’ en de plaatsing van de klokken.
Glasblazen
Het blazen van de klokken luisterde nauw, er werd gebruik gemaakt van houten mallen. Voor elke toon moest een aantal klokken worden gemaakt en daaruit werd de klank gekozen die het meest in de buurt kwam. Daarna werd de klok bijgeslepen tot de precieze toonhoogte. Voor dit bijslijpen werd een extra dikke rand in de klok meegeblazen. De grote klokken zijn geblazen in het glasvormcentrum van Royal Leerdam, met medewerking van extra mankracht en onder grote publieke belangstelling. De ‘blauwe bollen’ zijn in Tsjechië gemaakt, in AJETO, de glaswerkplaats van Petr Novotny.
bekijk een korte film van Hansje Bunschoten over het maakproces van de glazen klokken
Finetunen
Tot dat moment wist nog niemand hoe de Zingende Toren precies zou gaan klinken. Hoe de sterkte van het geluid buiten zou zijn bijvoorbeeld, hoe de klank zich zou gedragen en daarmee hoe de aanslag precies moest worden afgesteld, maar ach, wat klonk het bij het eerste proefspelen mooi!